Των Jake Sotiriadis Marwa Maziad
Οι παν-ισλαμικές και οι νεο-οθωμανικές ιδεολογικές τάσεις της Τουρκίας θα αναζωπυρώσουν περιφερειακές εντάσεις στο μέλλον.
Τις επόμενες ημέρες, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συναντηθούν για να συζητήσουν πιθανές κυρώσεις κατά της Τουρκίας με βάση τις επιθετικές ενεργειακές αξιώσεις της Άγκυρας εναντίον των μελών της ΕΕ Ελλάδας και Κύπρου. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα εντός της ίδιας της ΕΕ πιθανότατα θα εμποδίσουν την ένωση από την επιβολή κυρώσεων εις βάρος της Άγκυρας. Αλλά στον πυρήνα της πρόσφατης κρίσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας βρίσκεται ένα επικίνδυνο ιδεολογικό μοντέλο – όχι μια απλή διαφωνία για τους ενεργειακούς πόρους. Στη Δύση, τα μέσα ενημέρωσης χαρακτηρίζουν εσφαλμένα την πραγματική πηγή της αναστάτωσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν και η Τουρκία επανάφερε το σεισμικό ερευνητικό σκάφος Oruc Reis στο λιμάνι της Αττάλειας, η κρίση αυτή απέχει πολύ από το τέλος της. Τώρα ξεκινάει να εκτείνεται πέρα από την Αθήνα και την Άγκυρα. Βεβαίως, η παν-σλαμική, νεο-οθωμανική ιδεολογία της Τουρκίας είναι ο κύριος λόγος που η Ανατολική Μεσόγειος μοιάζει τώρα όλο και περισσότερο με τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Αυτή η πραγματικότητα δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, καθώς τα προειδοποιητικά σημάδια της περιφερειακής διαταραχής βρίσκονται σε κοινή θέα. Αγνοώντας το ιδεολογικό μέλλον, τα δυτικά μέσα ενημέρωσης και οι κυβερνήσεις έχουν χάσει τα βασικά σήματα και τις αναδυόμενες τάσεις που προμήνυαν την παρούσα διαταραχή. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η Τουρκία έχει επιδιώξει να αναβιώσει ένα κλασικό, πολιτισμικό μοντέλο της κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που υποστηρίζεται από έναν εναγκαλισμό του πολιτικού Ισλάμ. Μέσω μιας συμμαχίας με το Κατάρ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η Άγκυρα έχει προωθήσει ανοιχτά τον παν-ισλαμικό της χαρακτήρα, χρηματοδοτώντας την κατασκευή τζαμιών σε όλο τον κόσμο και υποστηρίζοντας τους μισθοφόρους τζιχαντιστές — στη Συρία, τη Λιβύη, το Κέρας της Αφρικής και την περιοχή Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής. Η πρόσφατη μετατροπή της εμβληματικής Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης (άλλοτε ο μεγαλύτερος καθεδρικός ναός του ανατολικού χριστιανικού κόσμου και μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO) σε τζαμί χαρακτηρίζεται ως το ”πραξικόπημα της χάριτος” (coup de grace).
Αυτό το ιδεολογικό μοντέλο αποτελεί καταλύτη για τον κατάφωρο ρεβιζιονισμό της Τουρκίας, ο οποίος απειλεί τώρα την ακεραιότητα της συμμαχίας του ΝΑΤΟ και την περιφερειακή σταθερότητα. Ο Πρόεδρος Erdoğan αμφισβητεί ανοιχτά τη Συνθήκη της Λωζάνης (τη συμφωνία του 1923 που θέτει τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας) υπονοώντας ότι ο Mustafa Kemal Ataturk έκανε αδικαιολόγητες εδαφικές παραχωρήσεις. Ο Ερντογάν έχει παραπονεθεί ότι η Τουρκία “έδωσε” νησιά στην Ελλάδα και αψήφησε ένα σχέδιο του 1920 που περιλαμβάνει τουρκικές εδαφικές αξιώσεις στη βόρεια Συρία, το βόρειο Ιράκ, την Αρμενία, τμήματα της Γεωργίας, ακόμα και το Ιράν.
Η επικρατούσα (και υπερβολικά απλοϊκή) αφήγηση σε πολλά από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης επικεντρώνεται στη συνέχιση των παραδοσιακών, ιστορικών αντιπαλοτήτων. Εδώ, έρχεται ως φυσικό επακόλουθο, το γεγονός πως οι δύο αντιμαχόμενοι, Ελλάδα και Τουρκία, απλά αναβιώνουν μία παλαιά τους κόντρα. Ωστόσο, σύμφωνα με τη γερμανική εφημερίδα Die Welt, ο Πρόεδρος Ερντογάν φέρεται να ζήτησε από τους στρατηγούς του να «προκαλέσουν πόλεμο με την Ελλάδα βυθίζοντας ένα ελληνικό πλοίο ή καταρρίπτοντας ένα ελληνικό μαχητικό αεροσκάφος». Ενώ η περίπλοκη γεωπολιτική δυναμική βρίσκεται στο παιχνίδι, η τρέχουσα κρίση υπογραμμίζει τη σύνδεση μεταξύ του επικίνδυνου ιδεολογικού μοντέλου της Τουρκίας και του πραγματικού κόστους των επιθετικών ενεργειών της πολιτικής της.
Κατά ειρωνικό τρόπο, η αυστηρή προσέγγιση της Τουρκίας και η ασταθής εξωτερική πολιτική έχουν ευθυγραμμίσει την Άγκυρα ενάντια σε κάθε σημαντικό περιφερειακό παράγοντα. Οι συνέπειες λαμβάνουν τη μορφή ενός νέου περιφερειακού ανταγωνισμού εξουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Δύο αναδυόμενα δίκτυα συμμαχίας υπογραμμίζουν αυτή τη νέα αντιπαλότητα:
- Το δίκτυο Τουρκία-Κατάρ ως μία παν-ισλαμική συμμαχία
- Το δίκτυο Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, σε συνεργασία με το στατιστικό στρατιωτικοποιημένο-κοσμικό σύμφωνο (γνωστό και ως Αραβικό Κουαρτέτο).
Η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία και το Μπαχρέιν συγκλίνουν όλο και περισσότερο σε κοινά συμφέροντα με το Ισραήλ, καθώς και με την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Γαλλία. Τον τελευταίο μήνα, μαχητικά αεροσκάφη από τα ΗΑΕ πραγματοποίησαν εκπαιδευτικές ασκήσεις με την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία στο νησί της Κρήτης. Ταυτόχρονα, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα και Κύπρος πραγματοποίησαν επίσης κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στην περιοχή σε μια σαφή επίδειξη αλληλεγγύης. Αίγυπτος και Ελλάδα συνήψαν επίσης συμφωνία η οποία ορίζει τα θαλάσσια σύνορά τους και τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες — εξουδετερώνοντας την προσπάθεια της Τουρκίας να συνάψει παρόμοια συμφωνία με τη Λιβύη νωρίτερα αυτό το έτος. Σε περίπτωση αμφισβήτησης, ο Πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ δήλωσε δημοσίως τη θέση της Ουάσινγκτον ότι τα ελληνικά νησιά έχουν «ακριβώς την ίδια» υφαλοκρηπίδα και τα αποκλειστικά δικαιώματα οικονομικής ζώνης, όπως και κάθε ηπειρωτική επικράτεια.
Ενώ οι προσπάθειες για αποκλιμάκωση της κατάστασης είναι προς το συμφέρον όλων, ο έπαινος για τις προσπάθειες διαμεσολάβησης της Γερμανίας είναι υπερβολικός. Αντιθέτως, η αδυναμία του Βερολίνου να συγκεντρώσει μια αποφασιστική απάντηση της ΕΕ (αναβάλλοντας ψηφοφορία για την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου) στέλνει ανάμεικτα μηνύματα και επιβάλλει λίγες συνέπειες στην επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας. Οι αντικρουόμενες προσεγγίσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, τονίζουν την έλλειψη συναίνεσης της ΕΕ για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης ασφάλειας.
Σε μια προηγούμενη εποχή, θα μπορούσε κανείς να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ενέργειες εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας είναι “παράλογες”, καθώς μειώνουν τη θέση της Άγκυρας τόσο στην περιοχή όσο και στον κόσμο. Αλλά αν ερμηνεύσουμε τη σημερινή δυναμική της κρίσης ως υποπροϊόν της ιδεολογίας που στρεβλώνει το λογικό συμφέρον ενός κράτους, η υποκείμενη λογική τους γίνεται αδιαφανής και δυσνόητη. Έτσι, δεν θα πρέπει να σοκαριστείτε βλέποντας ότι ο Πρόεδρος Erdoğan διοργάνωσε μια δημόσια συνάντηση στις 22 Αυγούστου με δύο εκπροσώπους της Χαμάς-μια τρομοκρατική ομάδα σύμφωνα με τις ΗΠΑ. Ο Αρχηγός της Ισραηλινής Μοσάντ, Γιόσι Κοέν, δήλωσε στους ομολόγους του από την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ότι “η ιρανική δύναμη είναι εύθραυστη, αλλά η πραγματική απειλή έρχεται από την Τουρκία”.
Νωρίτερα αυτό το έτος, οι εικόνες χιλιάδων προσφύγων που προσπαθούσαν να περάσουν από την Τουρκία στην Ευρώπη (ενθαρρύνθηκαν από τον ίδιο τον Πρόεδρο Erdoğan) έδειξαν το ανθρώπινο κόστος των ανεύθυνων πολιτικών της Άγκυρας. Ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η κρίση μπορεί να αποκλιμακωθεί αργά, μια βασική δυναμική εγγυάται τη συνέχιση των εντάσεων. Αν αφεθεί ανεξέλεγκτη, η παν-ισλαμική και νεο-οθωμανική ιδεολογία της Τουρκίας θα προκαλέσει μεγάλες περιφερειακές εντάσεις στο μέλλον. Αλλά –όπως έχουμε προειδοποιήσει και προηγουμένως– πριν οι δυτικοί παράγοντες μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτό το φαινόμενο, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν την ύπαρξή του.
Dr. Jake Sotiriadis is the US Air Force’s Chief of Strategic Foresight and Futures Analytics. (The views expressed here are his own and do not reflect official positions of the Department of Defense or the Department of the Air Force.)
Dr. Marwa Maziad is Non-resident Scholar at the Middle East Institute’s Defense and Security Program and a Scholar at the University of Washington’s Jackson School of International Studies.
Μετάφραση Χωριανόπουλος Άγγελος
πηγή: nationalinterest.org
