Fehim Tastekin
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αντιμετωπίζει κατηγορίες διαπραγματεύσεων με την Κίνα σχετικά με την έκδοση αντιφρονούντων Ουιγούρων σε αντάλλαγμα για παρτίδες εμβολίων COVID-19. Οι κριτικές ανέφεραν ότι τα πολιτικά και οικονομικά κίνητρα επηρέασαν την απόφασή του να επιλέξει το κινεζικό εμβόλιο έναντι των Δυτικών.
Οι κατηγορίες πυροδοτήθηκαν από καθυστερήσεις στην παράδοση της πρώτης παρτίδας εμβολίων, η οποία συνέπεσε με την επικύρωση της Κίνας για μια διμερή συνθήκη έκδοσης του 2017 στα τέλη Δεκεμβρίου. Το τουρκικό κοινοβούλιο, αναμένεται να ακολουθήσει το Φεβρουάριο. Οι νομοθέτες της αντιπολίτευσης έχουν συνάψει μια σχέση μεταξύ της καθυστέρησης του εμβολίου και της επικύρωσης της συνθήκης έκδοσης, με ορισμένους να κατηγορούν ότι η Άγκυρα βρίσκεται υπό πίεση για την έκδοση ορισμένων Ουιγούρων σε αντάλλαγμα για το εμβόλιο.
Οι Ουιγούροι έχουν εθνικούς, γλωσσικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με την Τουρκία, όπου περίπου 23.000 από αυτούς εκτιμάται ότι έχουν καταφύγει στο εξωτερικό.
Η Άγκυρα είχε ανακοινώσει ότι ο σταδιακός εμβολιασμός θα ξεκινήσει στις 11 Δεκεμβρίου, αλλά το εμβόλιο δεν χορηγήθηκε όπως είχε προγραμματιστεί. Η πρώτη αποστολή έφτασε στις 30 Δεκεμβρίου μετά από τουλάχιστον τρεις αναβολές, οι οποίες πυροδότησαν τη διαμάχη σχετικά με τη συνθήκη έκδοσης. Η διασπορά των Ουιγούρων ξεκίνησε μια φωνητική εκστρατεία κατά της επικύρωσης της συμφωνίας από το τουρκικό κοινοβούλιο, δημιουργώντας υποστήριξη από διάφορα πολιτικά κόμματα. Ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση μεταξύ του εμβολίου και των Ουιγούρων, τονίζοντας ότι η Άγκυρα είχε απορρίψει μέχρι τώρα αιτήματα έκδοσης της Κίνας και η συνθήκη δεν σήμαινε ότι η Τουρκία «θα παραδώσει τους Ουιγούρους στην Κίνα».
Σύμφωνα με δύο τουρκικές πηγές που έρχονται σε επαφή με Κινέζους αξιωματούχους, η διαταγή παραλαβής εμβολίων της Τουρκίας παρέχει ένα βολικό έδαφος στο Πεκίνο να πιέσει για την επικύρωση της συμφωνίας, αλλά η στρατηγική σκέψη της Κίνας ξεπερνά πολύ τους Ουιγούρους.
Δεδομένου ότι η Κίνα προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το εμβόλιο για να κερδίσει χώρες, είναι απίθανο να παρακωλύσει τη διαδικασία ρίχνοντας το ζήτημα των Ουιγούρων. Ως εκ τούτου, προτού προχωρήσει στην επικύρωση της συμφωνίας, η Κίνα είναι πιθανό να λάβει θετικό μήνυμα από την Τουρκία ότι θα ακολουθήσει το ίδιο. Για τον Τούρκο δημοσιογράφο Gokhun Gocmen, ο οποίος εργάζεται στην κρατική China Radio International, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η συνεργασία με τα εμβόλια είχε αποκτήσει μια πολιτική πτυχή ή ότι το ζήτημα των Ουιγούρων είχε γίνει προϋπόθεση για μια τέτοια συνεργασία.
“Αντίθετα, οι προσπάθειες της Κίνας κατά της πανδημίας και της πολιτικής εμβολίων της δείχνουν ότι δεν επιδιώκει να πολιτικοποιήσει το ζήτημα και διαχωρίζει τις σχέσεις της”, δήλωσε στο Al-Monitor, επισημαίνοντας την επενδυτική συμφωνία της Κίνας με την Ευρωπαϊκή Ένωση παρά την κριτική της στην καταστολή στο Χονγκ Κονγκ και τη συμμετοχή της σε μια σημαντική συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με την Αυστραλία παρά τις διμερείς εντάσεις.
Οι περιπτώσεις κορωνοϊού στα τελωνεία του Πεκίνου αναφέρθηκαν ως ο λόγος για την καθυστέρηση παράδοσης εμβολίων στην Τουρκία, υπενθύμισε ο Γκοκμέν, προσθέτοντας, «Η παράδοση πραγματοποιήθηκε αρκετές ημέρες αργότερα. Εν τω μεταξύ, δεν υπήρξε καμία εξέλιξη στην Τουρκία σχετικά με τη συμφωνία έκδοσης, η οποία δημιουργεί την εντύπωση ότι οι ισχυρισμοί [για έναν σύνδεσμο] είναι αβάσιμοι. Σύμφωνα με τον Gocmen, η Τουρκία ενδιαφέρεται στενά για την πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας και δίνει σημασία στην πολιτική του Πεκίνου να μην παρεμβαίνει στις εσωτερικές της υποθέσεις. Είπε ότι δεν υπάρχει κανένας καταναγκαστικός παράγοντας στο βάθος, καθώς η διμερής συνεργασία επεκτείνεται ήδη στον τομέα της ασφάλειας.
Η συμφωνία έκδοσης δημιουργεί ένα οριστικό πλαίσιο για την τρομοκρατία και η Τουρκία έχει μοιραστεί την ευαισθησία της με τους Ουιγούρους με την Κίνα, δήλωσε ο Γκοκμέν.
«Η Τουρκία έχει τραβήξει μια κόκκινη γραμμή ενάντια στη χειραγώγηση των ευαισθησιών της σε αντιπαλότητες μεγάλων δυνάμεων», πρόσθεσε. Τα φιλοκυβερνητικά τουρκικά μέσα ενημέρωσης υποστήριξαν επίσης ότι η συμφωνία δεν πρέπει να ανησυχεί για τους Ουιγούρους, καθώς περιέχει διατάξεις που επιτρέπουν στην Άγκυρα να απορρίψει τα αιτήματα έκδοσης του Πεκίνου. Ο τόνος της κάλυψης θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια προσπάθεια προετοιμασίας του τουρκικού λαού για επικείμενη επικύρωση. Η συμφωνία επιτρέπει την απόρριψη αιτήσεων έκδοσης εάν το εν λόγω άτομο είναι πολιτικός αντιφρονούντας ή διώκεται για εθνοτικούς ή θρησκευτικούς λόγους, κατέχει τουρκική υπηκοότητα ή βρίσκεται σε διαδικασία αιτήσεως ασύλου.
Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης ορόσημο στο Πεκίνο τον Ιούλιο του 2019, ο Ερντογάν παραδέχτηκε ότι το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας είχε κάνει λάθος εκδίδοντας πρόωρα καταδίκη της Κίνας νωρίτερα εκείνο το έτος για τον φερόμενο θάνατο ενός διάσημου μουσικού των Ουιγούρων σε ένα στρατόπεδο internment.
Ο Ερντογάν προχώρησε ακόμη περισσότερο, καταγγέλλοντας την πολιτική «κατάχρηση» του ζητήματος των Ουιγούρων – προφανώς από τους ακτιβιστές των Ουιγούρων στη διασπορά. «Τέτοιες καταχρήσεις επηρεάζουν αρνητικά τους τουρκο-κινεζικούς δεσμούς. «Εκείνοι που διαπράττονται σε τέτοιου είδους κακοποίηση… κάνουν τους συμπατριώτες τους και την Τουρκία να πληρώνουν το τίμημα», είπε. Σε μια νωρίτερη ντροπή για την Άγκυρα, η Κίνα είχε συλλάβει πολλούς Τούρκους υπηκόους για την παροχή παράνομων διαβατηρίων με σκοπό να φύγουν από την Κίνα. Έκτοτε, ο Ερντογάν στράφηκε σε μια πιο προσεκτική προσέγγιση έναντι του Πεκίνου και προσπάθησε να καταστείλει το ζήτημα των Ουιγούρων ως ανασταλτικό παράγοντα των διμερών δεσμών.
Τώρα, υπάρχουν λόγοι να περιμένουμε ότι θα μπορούσε να προχωρήσει περισσότερο δίνοντας το νεύμα στην επικύρωση της συμφωνίας έκδοσης. Πρώτον, η Κίνα αναδύεται ως εναλλακτικός χρηματοδότης δαπανηρών έργων υποδομής στην Τουρκία. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ένας πρώην έμπιστος του Ερντογάν που τώρα ηγείται ενός κόμματος της αντιπολίτευσης, κατήγγειλε τον περασμένο μήνα «μια ειδική, αναμφισβήτητη ευνοιοκρατία προς την Κίνα τα τελευταία χρόνια» Αναφερόμενος σε εικασίες ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ζητήσει κινεζική χρηματοδότηση για την κατασκευή τεχνητής πλωτής οδού ως εναλλακτική λύση για τον Βόσπορο, προειδοποίησε ότι ένα τέτοιο βήμα θα «παραβιάζει την εθνική κυριαρχία και την οικονομική κερδοφορία». Δεύτερον, η προσέγγιση της Άγκυρας-Πεκίνου θα μπορούσε να κερδίσει περαιτέρω ώθηση σε περίπτωση κλιμάκωσης των εντάσεων στους δεσμούς Τουρκίας-ΗΠΑ υπό την επικείμενη διοίκηση Joe Biden.
Τρίτον, οι δεσμοί της Άγκυρας με το Πεκίνο – σε αντίθεση με αυτούς με τη Δύση – είναι απαλλαγμένοι από ακανθώδη ζητήματα όπως η επιδείνωση της δημοκρατίας, των ελευθεριών και του κράτους δικαίου στην Τουρκία. Τέταρτον, η Άγκυρα είναι ύποπτη για τα κίνητρα πίσω από την κριτική της Δύσης για τη μεταχείριση της Κίνας έναντι των Ουιγούρων. Ο Μπαξελί πιθανότατα ονόμασε τους υποστηρικτές του απρόσεκτους τον Οκτώβριο, όταν έφτιαξε έναν σύνδεσμο ανάμεσα στις «έγχρωμες επαναστάσεις» που υποστηρίχθηκαν από τη Δύση σε πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες και το ζήτημα των Ουιγούρων. «Το MHP δεν θα παρασυρθεί από το δηλητηριώδες ρεύμα των βρώμικων σεναρίων που εκκολάπτονται σε σκοτεινούς θαλάμους», είπε. Η προσέγγισή του δείχνει ότι η ανταγωνιστική, συνωμοτική άποψη της Δύσης – η κόλλα της συμμαχίας AKP-MHP από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 – έχει πλέον επεκταθεί στο πρόβλημα των Ουιγούρων.
Τέλος, το βασικό πρόβλημα στον φάκελο των Ουιγούρων είναι το Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν, του οποίου οι ένοπλοι μαχητές, κυρίως οι Ουιγούροι, κυριαρχούν στην ελεγχόμενη από τους αντάρτες επαρχία Ιντλίμπ. Σύμφωνα με συμφωνίες μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, η ομάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα σε ριζοσπαστικές φατρίες που πρόκειται να εξαλειφθούν. Τα μέλη της ομάδας και οι οικογένειές τους δεν μπορούσαν να περάσουν στη Συρία από την Τουρκία και να εγκατασταθούν στο Τζισρ αλ-Σούγκουρ χωρίς τη συμμετοχή των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας. Ωστόσο, η ομάδα, μαζί με άλλες φατρίες εμπνευσμένες από την Αλ Κάιντα, έχει εξελιχθεί σε σοβαρή απειλή για τουρκο-ρωσικές συμφωνίες στην περιοχή. Λαμβάνοντας υπόψη τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η Άγκυρα έχει ορίσει την ομάδα ως τρομοκρατική οργάνωση, ενώ η Ουάσινγκτον αφαίρεσε την ομάδα από τον κατάλογο τρομοκρατίας της το Νοέμβριο με την αιτιολογία ότι δεν υπάρχει πλέον.
Αν και η κίνηση της Ουάσιγκτον μπορεί να θεωρηθεί υποστηρικτική προς την Τουρκία, άλλες δυναμικές επηρεάζουν επίσης τον λογισμό της Άγκυρας. Τον Μάιο, για παράδειγμα, η Ρωσία δήλωσε ότι το Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν ήταν πίσω από μια επίθεση στο Ιντλίμπ, η οποία στοίχισε τη ζωή ενός Τούρκου αξιωματικού. Οι ανησυχίες αυξάνονται στην Άγκυρα. Η ομάδα, η οποία έχει δεσμούς με τη διασπορά των Ουιγούρων, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε απειλή για την ασφάλεια της Τουρκίας. Υπό το φως όλων αυτών των παραγόντων, η απόφαση του Ερντογάν να ολοκληρώσει τη συνθήκη έκδοσης ενδέχεται να μην αποτελεί έκπληξη. Δεδομένου του ιστορικού της Άγκυρας να μην αντιμετωπίζει καθορισμένες τρομοκρατικές ομάδες ως τέτοιες, ο Ερντογάν θα μπορούσε να μαλακώσει τις αντιρρήσεις στο εσωτερικό υποσχόμενος σιωπηρά ότι τίποτα δεν θα αλλάξει επιτόπου.
Μετάφραση Χωριανόπουλος Άγγελος
πηγή: al-monitor
