ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Η αλήθεια είναι, ότι από την εποχή της οικονομικής κρίσης και έπειτα, οι Έλληνες ψηφοφόροι έχουν χάσει το πολιτικό ενδιαφέρον που επεδείκνυαν στο παρελθόν. Τίποτα δεν θυμίζει τα τελευταία χρόνια, τις «μονομαχίες» του παρελθόντος.

Η πρώτη τηλεμαχία στην Ελλάδα

Η πρώτη φορά στην ιστορία που έγινε πολιτικό debate στην Ελλάδα ήταν στις 12 Μαρτίου του 1990. Πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Παντείου. Την πρωτόγνωρη, για τα ελληνικά δεδομένα, εκδήλωση διοργάνωσε το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του πανεπιστημίου.

Το γεγονός μεταδόθηκε από όλα τα τηλεοπτικά κανάλια εκείνης της εποχής. Τόσο τα κρατικά (ΕΤ1, ΕΤ2) όσο και τα πρώτα ιδιωτικά (Mega, ANT1).

Πήραν μέρος οι τρεις συνέταιροι της οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Χαρίλαος Φλωράκης.

Στο αμφιθέατρο υπήρχε κοινό που παρακολουθούσε την πολιτική αντιπαράθεση. Ανάμεσα σε αυτούς, η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιώργος Γεννηματάς, αρκετοί βουλευτές, πολιτικοί, αλλά και οι σύζυγοι του Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Δήμητρα Λιάνη Παπανδρέου και Μαρίκα Μητσοτάκη αντίστοιχα.

Τη συζήτηση, συντόνιζε ο Γιάννης Καψής, ενώ ερωτήματα έθεσε και ο διευθυντής του ινστιτούτου, Δημήτρης Κώνστας.

Τα θέματα αφορούσαν στην εξωτερική πολιτική της περιόδου και τις εξελίξεις στην κεντρική Ευρώπη, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου.

Η όλη διαδικασία διήρκεσε συνολικά μια ώρα, ενώ η συζήτηση παρέμεινε σε χαμηλούς τόνους παρά τους υψηλούς τόνους της εποχής.

Οι τρεις πολιτικοί προσαρμόστηκαν γρήγορα στα τηλεοπτικά δεδομένα και απάντησαν εντός χρονικών ορίων.

«Καλομελέτα και έρχεται»

Από τις δηλώσεις των αρχηγών, ξεχώρισε η δήλωση του Μητσοτάκη για τον Ανδρέα Παπανδρέου: «Δεν υπήρξε δικτάτορας της Ανατολικής Ευρώπης που να μην τον θαύμασε ο κ. Παπανδρέου».

Ο Παπανδρέου με την σειρά του, είπε για τον Μητσοτάκη:

«Πριν τοποθετηθώ, να πω δυο λόγια για ορισμένα πράγματα που είπε ο αρχηγός της αξιωμ… (σ.σ. πήγε να πει αξιωματικής αντιπολίτευσης) κακή συνήθεια αλλά καλομελέτα κι έρχεται! Ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, εννοώ!».

Το σχόλιο αυτό του Ανδρέα Παπανδρέου προκάλεσε ακόμα και το γέλιο της Μαρίκας Μητσοτάκη, όπως μπορείτε να διαπιστώσετε στο παρακάτω βίντεο από το 1:10 λεπτό και μετά.

Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 8 Απριλίου 1990 με τη Νέα Δημοκρατία τελικά να κερδίζει τις εκλογές με ποσοστό 46,19%, με το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου να βρίσκεται στη δεύτερη θέση με ποσοστό 40,67%.

Κατά την εκδήλωση θα παρουσιαστεί μια σύντομη ιστορική επισκόπηση από την Αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους (8ος αι. π.Χ. – 1923 μ.Χ.), αλλά και γεγονότα και ήρωες, μάρτυρες μιας ολόκληρης εποχής, μέσα από τις σελίδες του ιστορικού μυθιστορήματος του Χάρη Τσιρκινίδη Το κόκκινο ποτάμι.

Από το ΚΕΠ θα συμμετέχουν καθηγητές και σπουδαστές, η χορωδία (καλλιτεχνική δ/νση: Ινέσσα Εφραιμίδου) και το χορευτικό συγκρότημα (καλλιτεχνική δ/νση: Οξάνα Ρακτσέγιεβα).

Ελληνιστική Νεκρόπολη του Σάτμπι. Η αυλή του Υπογείου Α

«Πρόκειται για τον αρχαιότερο χώρο στην Αλεξάνδρεια, βάσει των δεδομένων των κτερισμάτων, των νομισμάτων και της αρχιτεκτονικής. Χρονικά βρισκόμαστε στις πρώτες γενιές μεταναστών Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, είναι οι άνθρωποι που χτίζουν την πόλη. Δεν φέρουν καν τον όρο ‘πολίτης Αλεξάνδρειας’, είναι πραγματικά μετανάστες και φαίνεται στα τοπωνύμιά τους, μπορεί για λόγους συναισθηματικούς», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ Κυριάκος Σαββόπουλος, ερευνητής στο Κέντρο Μελέτης Αρχαίων Εγγράφων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που συνδιευθύνει τις ανασκαφές μαζί με τη δρα Μόνα Χαγκάγκ, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αλεξάνδρειας και πρόεδρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αλεξάνδρειας, και τον καθηγητή Χουσεΐν Αμπντ Ελ Αζίζ.

Και διευκρινίζει: «Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ χρονολογείται στις απαρχές της αρχαίας Αλεξάνδρειας, γι’ αυτό και βρίσκεται τόσο κοντά στα τείχη της πόλης. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ταφικών μνημείων Ελλήνων Αλεξανδρινών με καταγωγή από τη Μακεδονία -επίσης από τη Θεσσαλία, την Κρήτη, την Κυρηναϊκή και τη Μικρά Ασία-, που θυμίζει Μακεδονία αλλά έχοντας πάρει μεγάλη απόσταση ως προς τη λειτουργία. Δηλαδή, υπάρχουν στιλιστικές ομοιότητες με μακεδονικούς τάφους, πλέον όμως, μιλάμε για τον Ελληνισμό της Αιγύπτου. Και αυτό είναι διακριτό από τόσο νωρίς».

Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ με φόντο το Μεγάλο (Ανατολικό) Λιμένα της Αλεξάνδρειας (προς δύση)

Του ζητήσαμε να μας εξηγήσει περαιτέρω. «Βρισκόμαστε στην εποχή που δημιουργούνται τα ελληνιστικά βασίλεια. Παντού κυκλοφορούν Έλληνες, υπάρχει συστηματική ανταλλαγή, ιδεών, πληθυσμού, στυλ, εμπορίου, οπλιτών, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε! Είναι μια πολύ έντονη περίοδος. Όμως, η μεγάλη διαφορά είναι αλλού. Στη Νεκρόπολη έχουμε αυλές ανοιχτές. Δεν είναι οι κλειστοί τάφοι της Μακεδονίας που συνήθως αφορούν ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων. Το Σάτμπυ είναι ένας πολυσυλλεκτικός χώρος, που ουσιαστικά μιμείται την αρχιτεκτονική και τη δομή ενός σπιτιού: Έχει “ ανδρώνα”, δηλαδή δωμάτιο με ταφικές κλίνες τύπου συμποσίου που ήταν μόνο για άνδρες, “ θάλαμο κυριών” («γυναικείον») όπως το δωμάτιο με τους σκελετούς τεσσάρων γυναικών -το σκευοφυλάκιο που βρέθηκε από κάτω είχε κι αυτό οστά μόνο από γυναίκες. Θυμίζει κατά κάποιον τρόπο, δηλαδή, την κοινωνική ζωή ενός ελληνιστικού σπιτιού. Επίσης, υπάρχουν τοιχογραφίες με ψευδοπαράθυρα, κάποια μάλιστα μισοανοιγμένα, δίνοντας την εντύπωση του ουρανού στο βάθος! Δηλαδή υπονοείται ότι δεν πρόκειται για ένα “ κλειστό” ταφικό μνημείο, αλλά για έναν προσβάσιμο “οίκο”, που έχει “ ζωή”. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε χώρους όπου είχαν πρόσβαση οι ζωντανοί. Ο χώρος για τους νεκρούς ήταν ένα μικρό κελί, μια κόγχη, η οποία δεν φέρει καμία διακόσμηση στο εσωτερικό. Δηλαδή, ο τάφος στην Αλεξάνδρεια είναι κτήμα και των ζωντανών. Είναι μια καινούργια πόλη, όπου δημιουργούνται νέες ιεραρχίες, νέες κοινωνίες, νέες συνθήκες. Οι Αλεξανδρινοί επιδεικνύουν με αυτό τον τρόπο το νέο κοινωνικό τους στάτους, χτίζουν πάνω σε αυτό, χρησιμοποιώντας και τους τάφους», επισημαίνει ο αρχαιολόγος.

Η ανατολική ταφική ενότητα, συμπεριλαμβανομένου του Θαλάμου των Κλινών

Το νεκροταφείο εντοπίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα κατά τις συστηματικές ανασκαφές του Εβαρίστο Μπρέτσια, διευθυντή του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου της Αλεξάνδρειας, αλλά η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε. Έπειτα από εγκατάλειψη πολλών δεκαετιών, η αποστολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας της Αλεξάνδρειας συνέχισε την ανασκαφή του Ιταλού αρχαιολόγου, στο πλαίσιο των εργασιών του Alexandrian Necropolis Project. «Ο Μπρέτσια υπήρξε κορυφαία μορφή της αιγυπτιακής αρχαιολογίας. Όταν όμως, έκανε την ανασκαφή στη Νεκρόπολη του Σάτμπυ, περίπου το 1904, ήταν πάρα πολύ νέος, μόλις 26 ετών. Κατάφερε να κάνει κάτι που να φαίνεται ωραίο, να διατηρήσει τον αρχαιολογικό χώρο που είναι ο αρχαιότερος στην Αλεξάνδρεια -είμαστε μάλλον στην παλαιότερη συστηματική ανασκαφή στην πόλη-, όμως δεν ολοκλήρωσε ποτέ την ανασκαφή, που έμεινε ένα ανοιχτό σκάμμα. Κανείς ως τώρα δεν είχε επαναλάβει την έρευνα στον χώρο, ο οποίος με τα χρόνια ξαναθάφτηκε από τις βροχές και το χώμα. Όταν ήρθαμε με τις αντλίες αφαιρέσαμε 5 μ. στρώμα, το μισό ήταν λάσπη. Και όταν φτάσαμε στο φυσικό πάτωμα, ξαφνικά εμφανίστηκαν κτερίσματα στη θέση τους από την εποχή των τελετών και όλη η πρόσοψη του τάφου με τα ψευδοπαράθυρα και τις “ πόρτες”. Δεν περιμέναμε ότι θα βγάζαμε τέτοια ευρήματα. Ήμασταν πολύ τυχεροί!», τονίζει ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Θάλαμος των Κλινών. Σαρκοφάγοι σε μορφή αμφικέφαλων κλινών (συμποσίου)

Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ, που το πρόγραμμα έσωσε κυριολεκτικά από την καταστροφή και τη λήθη (τα περισσότερα τουριστικά γραφεία δεν οργάνωναν επισκέψεις στον χώρο), αποτελείται από ένα μνημειακό υπόγειο πολυθάλαμο συγκρότημα γνωστό ως Υπόγειο Α, δύο μικρότερα αντίστοιχα συγκροτήματα (Υπόγεια Β και Γ) και μια έκταση καλυμμένη με υπέργεια μνημεία με τη μορφή βαθμιθωτών πύργων (κάποτε βάσεις επιτύμβιων στηλών ή βωμών πάνω από λακκοειδείς τάφους). «Είναι ένα μνημείο που ανήκει στην πρώτη κοινωνία Ελλήνων όπως διαμορφώνεται σταδιακά στην Αλεξάνδρεια -ένα κοινωνικό στρώμα που εκπροσωπεί πολύ παραπάνω από μια ομάδα συγκεκριμένης καταγωγής. Από τα κτερίσματα δεν φαίνεται να είναι ένα ιδιαίτερα πλούσιο στρώμα, να κατέχει δηλαδή προσωπική περιουσία, του τύπου ‘είμαι γαιοκτήμονας στο Φαγιούμ’ ή κάτι τέτοιο. Το ταφικό κτήριο που έχει 5 θαλάμους με ανάγλυφη διακόσμηση δείχνει ότι αυτό ήταν ένα πρότζεκτ. Δεν έγινε τυχαία. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να ανήκαν σε ένα σύστημα, το οποίο πήγαινε πέρα από την καταγωγή των πόλεων. Ακριβώς πίσω από το νεκροταφείο, βρίσκονται τα ελληνιστικά Βασιλικά Τετράγωνα. Εκεί, υπάρχουν πολλές δομές στις οποίες αυτοί οι άνθρωποι, όσο ζούσαν, θα μπορούσαν να προσφέρουν και να διαμένουν. Οπότε ακριβώς δίπλα, εκτός τειχών, τους έφτιαξαν και τους αντίστοιχους τάφους. Είναι πολύ προνομιακό το σημείο -το βλέπεις από το ‘μπαλκόνι’ των Βασιλικών Τετραγώνων, που λέει ο λόγος, τόσο κοντά είμαστε», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Θα μπορούσε -τον ρωτήσαμε - αυτοί οι άνθρωποι να είχαν σχέση με τους Πτολεμαίους; «Στο στρώμα επιφάνειας που έχουμε τις ατομικές ταφές, οι οποίες είναι οι πιο παλιές και κάπως διάσπαρτες, βρήκαμε νομίσματα από την εποχή της σατραπείας του Πτολεμαίου, που ξεκινά το 323 π.Χ., αμέσως μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πιο κάτω, στον υπόγειο χώρο, που είναι πιο οργανωμένος, εντοπίστηκαν νομίσματα με τον Πτολεμαίο Α’ -υπάρχει δηλαδή βασιλιάς και συλλογική δομή. Θα μπορούσαμε να εικάσουμε με τη βοήθεια της φαντασίας ότι μια από τις νεκρές γυναίκες θα μπορούσε να ήταν μια “ κυρία” της βασιλικής αυλής ή ο έφιππος στρατιωτικός -όπως απεικονίζεται ένας από τους νεκρούς σε τοιχογραφία- να ανήκει στη βασιλική φρουρά (με την ευρύτερη έννοια). Ταυτίσεις φυσικά καθαρά θεωρητικές, δεν θα μπορούσαμε να απονείμουμε εμείς τίτλους και αξιώματα, χωρίς να έχουμε επαρκή τεκμήρια. Πάντως, χρονικά είμαστε τόσο νωρίς, που τα πάντα είναι ακόμα εν εξελίξει. Και με τις νέες ανακαλύψεις που έχουμε κάνει είμαστε υποχρεωμένοι να πάμε πίσω 10-15 χρόνια από ό,τι αρχικά χρονολογούνταν το μνημείο. Κινούμαστε, δηλαδή, την εποχή που ο Πτολεμαίος είπε ερχόμαστε εδώ, τέλος! Και θα μείνουμε εδώ, ό,τι είναι να γίνει ας γίνει. Κάπως έτσι εικάζουμε ότι έγιναν τα πράγματα», μας απαντά.

Οι ανασκαφές έδωσαν μια ολοκληρωμένη εικόνα του Υπογείου Α, εντοπίζοντας μεταξύ άλλων την αρχαία νότια πρόσοψή του, σκελετούς και αντικείμενα σε καλή κατάσταση. Επίσης, άφθονα κινητά ευρήματα , όπως γλυπτά, νομίσματα, γυάλινα αντικείμενα και κεραμική, ιδιαίτερα υδρίες τύπου Hadra, χαρακτηριστικές της αλεξανδρινής νεκρόπολης. «Όταν φτάσαμε στο φυσικό πάτωμα του χώρου, ανακαλύψαμε κάτι που δεν είχαμε ξανασυναντήσει στην Αλεξάνδρεια, ότι δηλαδή έφτιαχναν σκευοφυλάκια κάτω από τους νεκρούς. Με αυτά τα ευρήματα πάμε, όπως σας είπα, πίσω περίπου 10-15 χρόνια. Επίσης, έχουμε βρει απεικονίσεις των νεκρών αυτών, όχι όλων. Κάποιοι κάνουν ψευδόπορτα μπροστά από την κόγχη κι άλλοι τη μορφή τους. Έχουμε πολλούς στρατιωτικούς, κάποιοι έφιπποι. Τους αρέσει να απεικονίζονται ‘σε δράση’ πάνω στο άλογο», λέει με έμφαση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Το Alexandrian Necropolis Project υλοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία της Αλεξάνδρειας, τον ιστορικό αρχαιολογικό σύλλογο της πόλης που ιδρύθηκε το 1893 και ο οποίος, ειδικά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, είχε στενή σχέση με σπουδαίους Έλληνες Αλεξανδρινούς, όπως ο Αμβρόσιος Ράλλης και ο Γεώργιος Γούσιος, πρώτος πρόεδρος και πρώτος Γενικός Γραμματέας της αντίστοιχα, ή τα μέλη της Σερ Τζον Αντωνιάδης, Εμμανουήλ Μπενάκης, Μιχαήλ Σαλβάγος, Ευστάθιος Γλυμενόπουλος και Μικές Συναδινός. «Είναι η πρώτη ανασκαφή που κάνει η Αρχαιολογική Εταιρεία Αλεξάνδρειας μετά από 85 χρόνια», επισημαίνει ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη δραστήρια Εταιρεία, που επιστρέφει δυναμικά στην ανασκαφική έρευνα. Στο πρόγραμμα, που πραγματοποιήθηκε με την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη, συμμετέχουν επίσης το Ινστιτούτο Κύπρου (Andreas Pittas Digital Lab) στον τομέα της ψηφιακής αποτύπωσης του χώρου και το Πανεπιστήμιο Αθηνών στον τομέα της έρευνας.

Το 1938 την Ισπανία η προεδρία της Junta Tecnica περνά στα χέρια του Φρανθίσκο Φράνκο, που γίνεται πια αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης. Το 1925, η Τουρκία απελαύνει τον οικουμενικό πατριάρχη Κωνσταντίνο ΣΤ’, γιατί δεν τον θεωρεί τούρκο υπήκοο.

1595: Το αριστούργημα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” κάνει πρεμιέρα στο Λονδίνο.

1648: Υπογράφεται η συνθήκη του Μίνστερ, με την οποία τερματίζεται ο πόλεμος μεταξύ Ισπανίας και Ολλανδίας, που κράτησε 80 χρόνια.

1661: Ο πεθαμένος εδώ και δύο χρόνια Όλιβερ Κρόμγουελ ξεθάβεται από το Αβαείο του Γουέστμινστερ από τους αντιπάλους του και εκτελείται συμβολικά. Η ημερομηνία συμπίπτει με την εκτέλεση του Καρόλου Α’ δώδεκα χρόνια πριν. Το σώμα του κρεμιέται από αλυσίδες στο Τίμπουρν, εκεί όπου γίνονταν οι εκτελέσεις των εγκληματιών. Υστερα ο νεκρός αποκεφαλίζεται και το σώμα του θάβεται κάτω από το ικρίωμα, ενώ το κεφάλι του, καρφωμένο σε ένα κοντάρι, στήνεται έξω από το Westminster Hall, όπου λέγεται ότι παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Καρόλου B’ έως το 1685.

1790: Ο άγγλος ναυπηγός Χένρι Γκρέιτχεντ δοκιμάζει την πρώτη σωσίβιο λέμβο στον ποταμό Τάιν στη βόρεια Αγγλία. Ονομάζεται Original, έχει μήκος 9 μέτρα και διαθέτει 12 κουπιά.

1823: Ανεύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Τήνου, μετά το όραμα της μοναχής Πελαγίας.

1827: Έπειτα από πέντε επιθέσεις εναντίον της Καστέλας στον Πειραιά, οι τουρκικές δυνάμεις υπό τον Κιουταχή εξαναγκάζονται σε υποχώρηση. Ο Μακρυγιάννης και οι άνδρες του τους καταδιώκουν, με αποτέλεσμα να αφήσουν στο πεδίο της μάχης πάνω από 300 νεκρούς. Οι ελληνικές απώλειες ανέρχονται σε 60 πεσόντες.

1835: O Ρίτσαρντ Λόρενς επιχειρεί να δολοφονήσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Άντριου Τζάκσον. Θα αστοχήσει και θα δεχθεί “μαγκουριά” από τον αγανακτισμένο πρόεδρο. Πρόκειται για την πρώτη απόπειρα εναντίον αμερικανού προέδρου.

1847: Η περιοχή της Καλιφόρνια “Γιέρμπα Μπουένα” μετονομάζεται σε “Σαν Φρανσίσκο”.

1876: Ο Βίκτωρ Ουγκώ ονομάζεται ισόβιος Γερουσιαστής από τη Γαλλική Δημοκρατία.

1880: Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ Γ’ θέτει τα θεμέλια του νέου οικοδομήματος της Μεγάλης του Γένους Σχολής στο λόφο του Φαναρίου.

1889: Σε ένα κυνηγετικό περίπτερο κοντά στη Βιέννη, το “Mayerling”, ανακαλύπτονται τα πτώματα του διαδόχου του αυστροουγγρικού θρόνου και γιου της Σίσσυ, του 32χρονου Ροδόλφου και της νεαρής ερωμένης του, βαρώνης Μαρίας Βετσέρα. Ο λόγος του θανάτου τους παραμένει μέχρι σήμερα μυστήριο. Πιστεύεται πως πρόκειται για διπλή αυτοκτονία, επειδή δε μπορούσαν να ζήσουν ελεύθερα τον έρωτά τους, καθώς ήταν αμφότεροι παντρεμένοι, ενώ οι ιστορικοί υποστηρίζουν πως ήταν καθαρά πολιτική δολοφονία.

1894: Ο Τσαρλς Κινγκ από το Ντιτρόιτ πατεντάρει το κομπρεσέρ.

1902: Η Ιαπωνία και η Μεγάλη Βρετανία υπογράφουν συνθήκη αμυντικής συμμαχίας και συμφωνούν για αμοιβαίο σεβασμό έναντι των συμφερόντων τους σε Κίνα και Κορέα.

1911: Πραγματοποιείται στην Κούβα η πρώτη σε όλο τον κόσμο διάσωση επιβάτη αεροπλάνου από πλοίο.

Την ίδια μέρα ιδρύεται στην Κύπρο ως “Αναγνωστήριον” η Ανόρθωση Αμμοχώστου.

1923: Υπογράφεται στη Λωζάνη η σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Από την εφαρμογή της σύμβασης εξαιρούνται οι έλληνες της Κωνσταντινούπολης και των δύο νησιών Ίμβρου και Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.

1925: Η Τουρκία απελαύνει τον οικουμενικό πατριάρχη Κωνσταντίνο ΣΤ’, γιατί δεν τον θεωρεί τούρκο υπήκοο.

1929: Παραχωρείται στις ελληνίδες το δικαίωμα ψήφου. Πάντως, σε βουλευτικές εκλογές θα ψηφίσουν για πρώτη φορά το 1952.

1933: Ο Αδόλφος Χίτλερ ορκίζεται καγκελάριος της Γερμανίας.

1938: Στην Ισπανία η προεδρία της Junta Tecnica περνά στα χέρια του Φρανθίσκο Φράνκο, που γίνεται πια αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης.

1939: Ο Χίτλερ σε ομιλία του στο Ράιχσταγκ απειλεί, σε περίπτωση πολέμου, με την “εξολόθρευση της εβραϊκής φυλής στην Ευρώπη”.

1941: Ο πρόεδρος της κυβέρνησης Αλέξανδρος Κορυζής υπογράφει τον εισαγωγικό νόμο του νέου αστικού κώδικα, που εκπόνησε επιτροπή νομομαθών υπό τον καθηγητή Γεώργιο Μπαλλή. Ο νέος αστικός κώδικας δεν θα ισχύσει, λόγω της κατάληψης της χώρας από τα γερμανικά στρατεύματα.

1943: Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Η Μάχη του Στάλινγκραντ: Οι Σοβιετικοί συντρίβουν το γερμανικό στρατό στα νοτιοδυτικά του Στάλινγκραντ.

Την ίδια μέρα, πραγματοποιείται μυστική συνάντηση Τσόρτσιλ – Ινονού σε βαγόνι τρένου στο σιδηροδρομικό σταθμό των Αδάνων. Σ’ αυτό το σιδηροδρομικό σταθμό ο Τσόρτσιλ προσπαθεί μάταια να πείσει τον Ινονού να μπει στον πόλεμο.

1945: Ανασυγκροτείται το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, που είχε διαλυθεί κατά τη δικτατορία Μεταξά.

Την ίδια μέρα, μεταδίδεται η τελευταία ραδιοφωνική ομιλία του Χίτλερ, επ’ ευκαιρία της 12ης επετείου από την άνοδό του στην εξουσία.

Την ίδια μέρα, το γερμανικό κρουαζιερόπλοιο Βίλχελμ Γκούστλοφ που επιχειρεί μεταφορές αμάχων στη Βαλτική Θάλασσα δέχεται τρεις τορπίλες από το ρωσικό υποβρύχιο “S-13” παρασύροντας στο βυθό χιλιάδες επιβατών. Θα σωθούν 1.239 άνθρωποι από τους 5 – 8.000 που μετέφερε. Θεωρείται από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στον κόσμο.

1948: Ξεκινούν οι 5οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες στο Σεντ Μόριτς της Ελβετίας. Δεν προσκαλούνται η Γερμανία και η Ιαπωνία, οι δύο χώρες του πρώην Αξονα.

1953: Συγχωνεύονται οι τράπεζες Εθνική και Αθηνών, απόφαση που προκαλεί θόρυβο και θα χαρακτηριστεί σκάνδαλο.

1957: Θεμελιώνεται η νέα λαχαναγορά στο Ρέντη.

1970: 2.000 άνθρωποι καταλαμβάνουν το προεδρικό ανάκτορο στις Φιλιππίνες, διαμαρτυρόμενοι για τη διαφθορά της κυβέρνησης του Μάρκος. 2 νεκροί.

1972: Ματωμένη Κυριακή: Στο Ντέρυ της Βορείου Ιρλανδίας, άγγλοι στρατιώτες ανοίγουν πυρ κατά μιας ειρηνικής πορείας 10.000 καθολικών, που ζητούν την αποχώρηση των βρετανών από τη Βόρειο Ιρλανδία και την ένωσή της με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. 13 διαδηλωτές σκοτώνονται, ενώ πολλοί πυροβολούνται πισώπλατα, καθώς τρέχουν να αποφύγουν τα επελαύνοντα τεθωρακισμένα οχήματα των βρετανών.

1979: Πέντε λεωφορεία καταστρέφονται στις Τρεις Γέφυρες από βόμβες του “Επαναστατικού Λαϊκού Αγώνα” (ΕΛΑ).

1980: Η πρώτη στην ιστορία κινεζική ολυμπιακή αποστολή φτάνει στη Νέα Υόρκη, για τους 13ους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Την ίδια μέρα φτάνει και η Ολυμπιακή Φλόγα, που μεταφέρεται από την αρχαία Ολυμπία.

1996: Κρίση των Ιμίων: Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έχει τηλεφωνική επικοινωνία με τον αμερικανό πρόεδρο Μπιλ Κλίντον. Του εκφράζει την ελληνική θέση ότι η χώρα μας δεν επιθυμεί την ένταση, αλλά εφόσον προκληθεί θα αντιδράσει δυναμικά. Η κυβέρνηση δηλώνει έτοιμη να αποσύρει το άγημα, όχι όμως και την ελληνική σημαία. Στα Ίμια σπεύδουν τα πολεμικά πλοία “Ναυαρίνο” και “Θεμιστοκλής”. Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ότι υπάρχουν και άλλα νησιά του Αιγαίου με ασαφές νομικό καθεστώς και δεν αποδέχεται την ελληνική πρόταση για αποχώρηση του αγήματος, αλλά όχι της σημαίας.

2001: Υπογράφεται η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από το γάλλο πρόεδρο Ζακ Σιράκ. Η Άγκυρα απειλεί πλέον με οριστική ρήξη στις σχέσεις της με το Παρίσι.

2003: Το Βέλγιο γίνεται η δεύτερη χώρα στον κόσμο μετά την Ολλανδία, που επιτρέπει το γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων.

2005: Διεξάγονται στο Ιράκ οι πρώτες ελεύθερες πολυκομματικές εκλογές από το 1958.

2006: Ο Γιώργος Α. Παπανδρέου εκλέγεται πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

2007: Αλυσίδα από περίπου 2.000 παιδιά περικυκλώνει την Ακρόπολη, ζητώντας την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.

2009: Στο Ιράκ, άγαλμα γίνεται το παπούτσι που πέταξε στον αμερικανό πρόεδρο Τζορζ Μπους ο δημοσιογράφος Μουνταζέρ αλ Ζαΐντι στις 14 Δεκεμβρίου 2008, κατά τη διάρκεια Συνέντευξης Τύπου με τον ιρακινό πρωθυπουργό Νούρι αλ Μαλίκι.

Σαν σήμερα το 1882 γεννήθηκε ο 32ος πρόεδρος των ΗΠΑ, Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ, ο μοναδικός που εξελέγη τέσσερις φορές, το 1912 ο ιάπωνας οικονομολόγος και επιχειρηματίας, Γκενίτσι Καβακάμι, ιδρυτής της Yamaha Motor Company, το 1915 ο βρετανός πολιτικός Τζον Ντένις Προφιούμο, πρωταγωνιστής στο ομώνυμο σκάνδαλο, το 1927 ο σουηδός πολιτικός, Ούλοφ Πάλμε, που διετέλεσε δύο φορές πρωθυπουργός της χώρας του, προτού δολοφονηθεί το 1986, το 1931 ο βραβευμένος δύο φορές με Όσκαρ, αμερικανός ηθοποιός, Τζιν Χάκμαν, το 1937 η αγγλίδα ηθοποιός, Βανέσα Ρεντγκρέιβ και το 1951 ο άγγλος τραγουδιστής, συνθέτης και ντράμερ, Φιλ Κόλινς.

Την ίδια μέρα το 1649 εκτελέστηκε δι αποκεφαλισμού από τους Δημοκρατικούς του Κρόμγουελ με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας ο βασιλιάς της Αγγλίας, Κάρολος Α’, το 1948 πέθανε ο αμερικανός πρωτοπόρος της αεροπλοΐας, Όρβιλ Ράιτ, ενώ την ίδια χρονιά δολοφονήθηκε από έναν εθνικιστή ινδουιστή ο ινδός πολιτικός, Μαχάτμα (Μοχαντάς Καραμτσάντ) Γκάντι. Το 1951 πέθανε ο αυστριακός κατασκευαστής αυτοκινήτων, Φέρντιναντ Πόρσε, ιδρυτής της φερώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας και σχεδιαστής του θρυλικού “σκαραβαίου” και το 2007 ο ηθοποιός και διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Νίκος Κούρκουλος.

Η Τσάλκα χαρακτηρίζεται ως «η Σιβηρία της Γεωργίας» λόγω του ιδιαίτερα ψυχρού κλίματός της. Η λέξη Τσάλκα (წალკა) στη γεωργιανική γλώσσα σημαίνει το απόμακρο.

Εκεί, από τα μέσα του 19ου αιώνα ιδρύθηκαν τα ελληνικά χωριά: Αβρανλό, Αχαλίκ, Γκιουμπέτ, Γιεντί Κιλσά, Γκουνιά Καλά, Ιμέρα, Καρακόμ, Καράκ, Λιβάντ, Σαφάρ Χαραμπά, Μπασκόβ, Μπεντιάνι, Μπεστασέν, Νέον Χαραμπά, Τζινίς, Ολανκ, Σαναμέρ, Σάντα, Σιπάκ, Ταρσόν, Τεκ Κιλσά, Μπαρμακσίζ, Τσαπάεβκα, Τριαλέτι, Τσιντσκαρό, Χαντίκ, Χαντό, Χραμ Γκες.

Υπήρχαν στην περιοχή και μερικά χωριά Αρμενίων και Αζέρων.

Στα τελευταία χρόνια της σοβιετικής περιόδου εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού και της οικιστικής ανάπτυξης το κεφαλοχώρι Τσάλκα (Μπαρμακσίζ) αναγορεύτηκε σε πόλη, αποτελώντας αστικό κέντρο της περιοχής.

Οι Έλληνες μετανάστευσαν εκεί μετά τον ρωσο-οθωμανικό πόλεμο των ετών 1828-1829. Ο πόλεμος αυτός ξεκίνησε τη 14η Ιουνίου του 1828, όταν ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κυρίευσε τις πόλεις Καρς, Ερζερούμ, Μπαϊμπούρτ και Αργυρούπολη.

Μετά τον πόλεμο οι ντόπιοι Έλληνες των περιοχών αυτών μετακινήθηκαν μαζικά στην Τσάλκα, ακολουθώντας τα αποχωρούντα ρωσικά στρατεύματα. 

Πριν από τη φυγή τους οι Έλληνες του βιλαετίου του Ερζερούμ ζούσαν διασπαρμένοι σε διάφορα χωριά γύρω από τις πόλεις Ερζερούμ, Μπαϊμπούρτ και Καρς. Μιλούσαν τουρκικά. Είχαν επιβληθεί εκεί στο πλαίσιο του εκτουρκισμού· οι επόμενες γενιές αφηγούνταν ότι κόβονταν οι γλώσσες όσων πιάνονταν να μιλούν ελληνικά. Επίσης εξηγείται και με το δίλημμα που τους έθεσαν οι Οθωμανοί, να επιλέξουν ή τη θρησκεία ή τη γλώσσα.

Οι Έλληνες βοήθησαν με πολλούς τρόπους τα ρωσικά στρατεύματα. Γι’ αυτό, όταν οι Ρώσοι έπρεπε να υποχωρήσουν σύμφωνα με τη Συνθήκη της Αδριανουπόλεως (1829), οι Έλληνες βρέθηκαν εκτεθειμένοι. Απευθύνθηκαν στον στρατηγό Πασκέβιτς-Εριβάνσκι (1782-1856), ο οποίος βοήθησε ώστε η τσαρική κυβέρνηση να επιτρέψει την εγκατάσταση τους στον Καύκασο.

Η εγκατάσταση των Ελλήνων στην Τσάλκα έγινε σταδιακά κατά κύματα.

Έτσι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μετακινήθηκαν στον ρωσικό Καύκασο 42.000 περίπου άνθρωποι. Κατά την πορεία τους οι άμαχοι χριστιανοί δέχονταν επιθέσεις από ένοπλες ομάδες Κούρδων, αλλά προστατεύονταν τις περισσότερες φορές επιτυχώς από τα ρωσικά στρατεύματα. Παράλληλα, σημειώθηκαν θάνατοι από αρρώστιες και πείνα, κατάσταση που επικρατούσε και μετά την άφιξή τους στην Τσάλκα.

Το κράτος τούς εξασφάλιζε φοροαπαλλαγή για τα πρώτα έξι χρόνια. Οι μετανάστες εγκαταστάθηκαν σε ερειπωμένα γεωργιανικά χωριά. Υλικά κτισίματος έπαιρναν έτοιμα από τα ερείπια. Όπου ήταν δυνατόν, αναστηλώθηκαν γεωργιανικές εκκλησίες και αλλού χτίστηκαν εκ νέου.

Οι συνθήκες διαβίωσης από τα πρώτα χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Η γη, σχεδόν άγονη. Το μέσο προσδόκιμο όριο ζωής ήταν ως τα 50 έτη. Το 1836 σημειώθηκε υψηλή θνησιμότητα. Από τις 776 οικογένειες οι 226 πέθαναν.

Αρκετοί εξέφραζαν την επιθυμία γυρίσουν πίσω στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, επειδή έκριναν ότι η κατάσταση εκεί είναι καλύτερη σε σύγκριση με την πείνα, τη φτώχεια και τις δύσκολες συνθήκες ζωής στην Τσάλκα. Άλλοι ήθελαν να μετακινηθούν σε διαφορετικά μέρη της Γεωργίας, όπου η γη ήταν πιο γόνιμη. Το τσαρικό κράτος όμως δεν το επέτρεπε, επειδή το συνέφερε τα σύνορά του με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να κατοικούνται από χριστιανικούς πληθυσμούς, παραδοσιακά εχθρικούς ως προς το τουρκικό στοιχείο.

Εξαιτίας της ανεπάρκειας της καλλιεργήσιμης γης οι κάτοικοι μετακινούνταν συνεχώς από χωριό σε χωριό ή και ίδρυαν άλλα χωριά μέσα στην περιοχή. Την δεκαετία του 1890 οι συνθήκες διαβίωσης συνέχιζαν να είναι δύσκολες. Από τον Νοέμβριο μέχρι τον Φεβρουάριο η θερμοκρασία έφτανε ως και τους -22 βαθμούς. Επικρατούσαν και ψυχροί άνεμοι.

Οι αρρώστιες ήταν σε έξαρση και η παιδική θνησιμότητα αποτελούσε το 60% της συνολικής. Οι άνθρωποι πέθαιναν από τύφο και άλλες ασθένειες.

Η πνευματική κατάσταση των κατοίκων χαρακτηριζόταν από αναλφαβητισμό. Υπήρχαν μόνο τρία εκκλησιαστικά σχολεία. Ελάχιστοι που είχαν την οικονομική δυνατότητα έστελναν τα παιδιά τους σε διτάξια ρωσικά σχολεία σε άλλες κοντινές περιοχές.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στα τέλη του 19ου αιώνα οι Έλληνες της Τσάλκας καθώς και όλου του Καυκάσου επιθυμούσαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Τη διετία 1894-1895 σημειώθηκαν πρώτες τέτοιες καταγεγραμμένες απόπειρες, οι οποίες επαναλαμβάνονταν περιοδικά μέχρι και το 1920.

Στον 20ό αιώνα σημαντικό γεγονός ήταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) κατά τον οποίο στρατολογήθηκαν Έλληνες της Τσάλκας που συμμετείχαν στην εισβολή της Ρωσίας στον Ανατολικό Πόντο. Το τέλος του πολέμου ακολούθησε η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), με την επικράτηση του κομμουνισμού.

Αργότερα, το 1938, ξεκίνησε μία νέα περίοδος για τους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, η λεγόμενη «Ελληνική Επιχείρηση», με πολιτικές διώξεις και εκτοπισμούς.

Τα θύματα πολιτικών διώξεων στην Τσάλκα ήταν λίγες δεκάδες – δεν γνωρίζουμε σήμερα τον ακριβή τους αριθμό. Κάποιοι κατηγορήθηκαν για αντικομουνιστικές ιδέες, άλλοι επειδή εξέφρασαν δημοσίως δυσαρέσκεια για το κομμουνιστικό καθεστώς. Μερικοί καταδικάστηκαν για «υποκίνηση μετανάστευσης αγροτών στην Ελλάδα».

Η συχνότερη καταδίκη ήταν εκτέλεση και δήμευση περιουσίας. Κοινό χαρακτηριστικό των θυμάτων ήταν το ότι ήταν όλοι άνδρες, εγγράμματοι, με μέσο όρο ηλικίας τα 30. Θύματα υπήρξαν και όσοι ιερείς αρνήθηκαν να ξυριστούν και γίνουν κοσμικοί.

Επόμενο σημείο αναφοράς στην ιστορία της Τσάλκας ήταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Με την έναρξή του, πάνω από 5.000 άνδρες κατατάχθηκαν στον σοβιετικό στρατό και οι 1.995 παρασημοφορήθηκαν. Ο αριθμός των πεσόντων και αγνοουμένων υπερβαίνει τους 700.

Μεταπολεμικά οι συνθήκες ζωής βελτιώθηκαν. Μετά την κατασκευή του σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Χράμι, από το 1950 όλα τα χωριά είχαν ηλεκτρικό ρεύμα. Η περιοχή είχε συνολικό πληθυσμό 45.600 κατοίκους.

Τη δεκαετία του 1970 ιδρύθηκαν και δύο βιομηχανικές μονάδες. Το 1979 σύμφωνα με την επίσημη απογραφή, η εθνοτική σύνθεση του πληθυσμού της Τσάλκα σε συνόλου πληθυσμού 49.340 ατόμων ήταν: Έλληνες (62,5%), Αρμένιοι (28,4%), Αζέροι (4,5%), Γεωργιανοί (3,5%), Ρώσοι (0,7%), υπόλοιποι (0,4%).

Το 1984 η Τσάλκα αναγορεύτηκε πόλη και ήταν η πόλη με τον μεγαλύτερο ελληνικό πληθυσμό στην ΕΣΣΔ.

Είχε την πρωτιά στη Γεωργία σε απόφοιτους πανεπιστημίων. Από το 1987 στην Τσάλκα πραγματοποιούνταν πανσοβιετικά συνέδρια αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και πολιτισμού. Την ίδια δεκαετία βελτιώθηκε η τοπική οικονομία χάρη στην παραγωγή της πατάτας η οποία εξαγόταν σε όλη την χώρα.

Στην περιοχή υπήρχαν συνολικά 46 χωριά, από τα οποία τα 27 ήταν ελληνικά, τα 13 αρμενικά, τα πέντε αζερικά και το ένα γεωργιανικό. Ενώ οι Έλληνες στην Τσάλκα ήταν η μεγαλύτερη ελληνική κοινότητα της ΕΣΣΔ, τη δεκαετία του 1990 με την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος και το άνοιγμα των συνόρων η Τσάλκα ερημώθηκε από τον ελληνικό πληθυσμό.

Το εθνικό κράτος της Γεωργίας εφάρμοσε πολιτική γεωργιανοποίησης, μετονομάζοντας τα τοπωνύμια και εγκαθιστώντας Γεωργιανούς έποικους. Η φτωχοποίηση, η πολιτική αστάθεια και το παλιό όνειρο του νόστου είχε σαν αποτέλεσμα τη μαζική έξοδο των Ελλήνων, πρωτίστως στην Ελλάδα και δευτερευόντως στην Κύπρο και Ρωσία. Σήμερα οι Έλληνες στην Τσάλκα αριθμούν λίγες δεκάδες άτομα, κυρίως ηλικιωμένα που ζουν διάσπαρτα σε λίγα χωριά.

Οι Έλληνες που έφυγαν από την Τσάλκα σήμερα ζουν σε Ελλάδα και Κύπρο. Άλλοι έχουν μεταναστεύσει στη Δυτική Ευρώπη και στη Ρωσία για λόγους εργασίας. Επιστρέφουν στην πατρίδα τους περιοδικά, για ολιγοήμερη διαμονή, περιποιούνται τους ναούς και τους τάφους των προγόνων τους.

Η Ελένη Τσαμουρλίδου είναι από τους ελάχιστους Έλληνες που παραμένουν στην Τσάλκα, ιδιοκτήτρια του εκεί εστιατορίου «Πόντια».

Γλώσσα

Οι Έλληνες της Τσάλκας μιλούσαν μία ανατολίτικη διάλεκτο της τουρκικής γλώσσας, η οποία μοιάζει πολύ με την τουρκική διάλεκτο που είναι σε χρήση σήμερα στο Ερζερούμ, στην Αργυρούπολη, στο Καρς.

Στα χωριά Σάντα, Νέον Χαραμπά, Ταρσόν και Γκιουμπάτ μιλούσαν την ποντιακή.

Δεν υπήρχε δυσκολία επικοινωνίας μεταξύ των ελληνοφώνων και των τουρκόφωνων, διότι όλοι γνώριζαν εξίσου καλά την τουρκική.

Η τουρκική διάλεκτος των Ελλήνων της Τσάλκας λέγεται διάλεκτος των Ουρούμ – Ουρούμ σημαίνει Ρωμιός και με τη λέξη αυτή οι κάτοικοι προσδιόριζαν τους εαυτούς τους. Σε αυτή εντοπίζονται λίγα κατάλοιπα της ελληνικής γλώσσας. Μεγάλη επίδραση υπάρχει από τη ρωσική γλώσσα, με εισαγωγή λέξεων που σχετίζονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Σήμερα η διάλεκτος αυτή σβήνει, καθώς αντικαθίσταται πρωτίστως από τη νεοελληνική γλώσσα και δευτερευόντως από τη ρωσική.

Μετά την εγκατάσταση των Ελλήνων στην Τσάλκα έγιναν κάποιες προσπάθειες να διδαχθεί η ελληνική γλώσσα, αλλά ανεπιτυχώς. Η πρόσβαση στην διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ήταν πολύ δύσκολη· δεν διδάχθηκε ποτέ συστηματικά στα σχολεία των χωριών.

Ειδικά τα χρόνια 1960-1964 η διδασκαλία των ελληνικών έπαψε σε όλη την Σοβιετική Ένωση. Μόνο το 1980 στην Γεωργία επιτράπηκε η διδασκαλία, σε σχολεία περιοχών όπου υπήρχαν Έλληνες.

Όσον άφορά τις υπόλοιπες γλώσσες, στην Τσάλκα μάθαιναν τη ρωσική στο σχολείο διότι ήταν η επίσημη γλώσσα του κράτους και χρησιμοποιούνταν στις δημόσιες υπηρεσίες. Δεν έμαθαν ποτέ γεωργιανικά, καθώς στην περιοχή υπήρχαν ελάχιστοι μόνο Γεωργιανοί.

Θρησκεία

Στη συνείδησή των Ελλήνων της Τσάλκας η θρησκεία αναπλήρωνε την απώλεια της γλώσσας και γινόταν στοιχείο εθνικού προσδιορισμού. Μέχρι τις αρχές του αιώνα μας στην περιοχή υπήρχαν 29 ορθόδοξες εκκλησίες, με ονομασίες ελληνικές.

Το λατρευτικό λεξιλόγιο περιελάβανε κυρίως φθαρμένες ελληνικές φράσεις.

Στα χρόνια του κομμουνισμού η θρησκευτική λατρεία γινόταν στα κρυφά, μέσα σε σπίτια, από κρυφούς ιερείς. Η θρησκευτική απαγόρευση έπαψε τη δεκαετία του 1980, όταν οι ναοί ξανάνοιξαν.

Τα έθιμα του κύκλου της ζωής και του χρόνου ήταν στενά συνδεδεμένα με την χριστιανική λατρεία. Τα λατρευτικά ήθη και έθιμα  γενικώς δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από των υπολοίπων Ελλήνων του Πόντου και του Καυκάσου.

Ιδιαιτερότητα μπορεί να θεωρηθεί η θυσία ζώων σε αγίους, πρακτική μη αποδεκτή από την επίσημη Εκκλησία αλλά πολύ διαδεδομένη στο λαό, μέχρι και τις μέρες μας. Γίνεται στο χώρο κάποιου ναού, κυρίως την ήμερα του Αγίου Γεωργίου, ή και άλλη μέρα. Με τη θυσία ο πιστός ζητά κάτι ή ευγνωμονεί για κάτι τον άγιο.

Τα ζώα θυσίας είναι ταύροι, κόκορες, αρνιά τις περισσότερες φορές. Το κρέας βράζεται επιτόπου σκέτο και καταναλώνεται από τους παρευρισκόμενους. Τα καλύτερα κομμάτια μοιράζονται στους αρρώστους. Το κρέας αυτό θεωρείται ιερό και καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες, για να προσφέρει ευλογία και όχι για τροφή.

Κατοικία

Το πρώτο είδος κατοικίας στην Τσάλκα  ήταν το χαμόσπιτο. Ήταν κυκλικό θολωτό κτίσμα οπό ξύλο, χώμα, λάσπη και πέτρα. Είχε μία χαμηλή είσοδο και μία τρύπα στην κορυφή που χρησίμευε ταυτόχρονα να μπαίνει ο φυσικό φωτισμός και για να φεύγει ο καπνός της εστίας.

Κάτω από την ίδια στέγη τους χειμερινούς μήνες οι άνθρωποι ζούσαν μαζί με τα ζώα, για καλύτερη θέρμανση. Ο χώρος των ανθρώπων καταλάμβανε το ⅓ του σπιτιού και το υπόλοιπο ήταν χώρος των ζώων. Στην κατοικία αυτή ζούσε όλη η οικογένεια, η οποία είχε την μορφή εκτεταμένης πατριαρχικής οικογένειας.

Οι φτωχές δασικές εκτάσεις της περιοχής δεν επέτρεπαν την υλοτομία. Για καύσιμη ύλη μέσα στα χωματένια σπίτια χρησιμοποιούσαν το τεζέκ, πλάκες από κοπριά αγελάδων, την οποία έπλαθαν και ξέραιναν στον ήλιο.

Από τη δεκαετία 1930 αυτή η μορφή κατοικίας άρχισε να εγκαταλείπεται και σταδιακά οι άνθρωποι στα χωριά κατοίκησαν ευρωπαϊκού τύπου σπίτια από έναν μέχρι δύο ορόφους.

Διατροφή και ενδυμασία

Όσον αφορά τη διατροφή, ήταν πολύ απλή, αποτελούμενη από φυτικά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Ιδιαίτερα διαδεδομένες ήταν οι σούπες. Από το καθημερινό τραπέζι δεν έλειπαν πολλά και διάφορα είδη τουρσιών.

Η παραδοσιακή ενδυμασία ήταν προσαρμοσμένη στις συνθήκες του γεωργοκτηνοτροφικού βίου και του κρύου κλίματος της Τσάλκας.

Οι άνδρες φορούσαν απλά βαμβακερά και μάλλινα ρούχα. Πολύ διαδεδομένο ήταν το μάλλινο χιτώνιο με ή και χωρίς μανίκια. Τα χειμερινά πανωφόρια ήταν από προβιά. Στο κεφάλι φορούσαν αυτοσχέδια καπέλα από προβιά ή και γούνα. Στα πόδια φορούσαν τσαρούχια από αγελαδινό δέρμα και μάλλινες κάλτσες.

Στα χρόνια της επικράτησης του κομμουνισμού ξεκίνησε η αστικοποίηση της ανδρικής ενδυμασίας, με την εμφάνιση παντελονιών ευρωπαϊκού τύπου, στενότερων πουκαμίσων, σακακιών, μποτών, κ.ά.

Η γυναικεία φορεσιά (ζουμπούν), κύριο κομμάτι της οποίας ήταν βαμβακερό φόρεμα, με φαρδιά μανίκια και φαρδύ κατώτερο μέρος, ήταν όμοια με τη ζουπούνα που φορούσαν οι υπόλοιπες Ελληνίδες στον Πόντο. Στα πόδια φορούσαν μάλλινες κάλτσες μέχρι το γόνατο και τσαρούχια ίδια με των ανδρών.

Η γυναικεία φορεσιά αντιστάθηκε για πολλά χρόνια στη σοβιετοποίηση. Χαρακτηριστικό της είναι το ιδιαίτερο κάλυμμα κεφαλής κοτίκ, δηλ. η διαδεδομένη στους Πόντιους τάπλα. Στα σοβιετικά χρόνια αυτό συνδυαζόταν με σύγχρονα ρούχα. Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες της Τσάλκας συνέχιζαν φορούν την τάπλα μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα.

Επαγγέλματα

Ως προς τα επαγγέλματα, υπήρχαν καλοί τεχνίτες πέτρας και σιδηρουργοί. Όμως στην Τσάλκα ήταν περισσότερο αναπτυγμένη η κτηνοτροφία. Ιδιαιτερότητα της κτηνοτροφικής ζωής ήταν η περιοδική διαμονή ολόκληρων οικογενειών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στα βοσκοτόπια, στη γιαϊλά (δηλ. παρχάρι), όπου υπήρχε αρκετό γρασίδι για βοσκή των κοπαδιών τους.

Όσον αφορά τη λαογραφία γενικότερα, τα ήθη και τα έθιμα της Τσάλκας δεν έχουν μελετηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.

Ελάχιστες έρευνες έχουν γίνει από τους Σοβιετικούς ερευνητές και αφορούσαν κυρίως τη γλώσσα και όχι τόσο τα υπόλοιπα πολιτισμικά στοιχεία. Εξαιτίας της διασποράς των Ελλήνων από την Τσάλκα στην Ευρώπη και Ρωσία, η σύγχρονη έρευνα είναι ιδιαίτερα δύσκολη, λόγω του ότι αυτοί πλέον επηρεάζονται από τα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα, εγκαταλείπουν τα έθιμά τους και τα αντικαθιστούν με τα επικρατέστερα ποντιακά.

Εδώ ανοίγει ένα ανεξερεύνητο πεδίο από ανθρωπολογική σκοπιά, δηλαδή για το πώς τα έθιμα των Ελλήνων της Τσάλκας διαμορφώνονται σήμερα, επηρεαζόμενα από τη σύγχρονη κυρίαρχη λαογραφία του ευρύτερου ποντιακού ελληνισμού.

Σπάρτακος Μ. Τανασίδης,
υποψήφιος διδάκτορας του ΔΠΘ, συγγραφέας του Τσάλκα. Στοιχεία ιστορίας και λαογραφίας των τουρκοφώνων Ποντίων του Καυκάσου. Στο Αρχείον Πόντου – Παράρτημα 42. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών (2021).